“Made in Vietnam”, nhưng sở hữu trí tuệ lại ở nước ngoài: Câu chuyện ngược dòng toàn cầu hóa
PLNews – Trong bối cảnh Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng vào chuỗi giá trị toàn cầu, không khó để bắt gặp những sản phẩm gắn nhãn “Made in Vietnam” hiện diện tại các thị trường quốc tế. Tuy nhiên, đằng sau dòng chữ tưởng chừng đầy tự hào ấy lại ẩn chứa một nghịch lý: Sản phẩm được sản xuất tại Việt Nam, nhưng quyền sở hữu trí tuệ – yếu tố tạo nên giá trị lâu dài và khả năng cạnh tranh – lại thuộc về các tổ chức hoặc cá nhân ở nước ngoài.
Sản phẩm Việt, nhưng trí tuệ không thuộc về Việt Nam
Việt Nam hiện là điểm đến hấp dẫn cho các nhà sản xuất toàn cầu nhờ chi phí lao động cạnh tranh, nguồn lực dồi dào và môi trường đầu tư ngày càng cải thiện. Tuy nhiên, phần lớn giá trị gia tăng vẫn nằm ngoài tầm kiểm soát của doanh nghiệp trong nước, đặc biệt là ở lĩnh vực sở hữu trí tuệ. Những thiết kế, sáng chế, kiểu dáng công nghiệp – dù được triển khai tại Việt Nam – vẫn thuộc về đối tác nước ngoài vì họ đăng ký bảo hộ trước.
Hệ quả của việc “chậm chân” trong sở hữu trí tuệ
- Mất quyền kiểm soát thương hiệu: Nhiều doanh nghiệp Việt khi muốn mở rộng ra thị trường quốc tế đã vướng phải tình trạng bị đăng ký nhãn hiệu trước tại nước ngoài, buộc phải đổi tên hoặc mua lại thương hiệu chính mình.
- Rủi ro bị hạn chế xuất khẩu: Khi một sản phẩm bị bên khác nắm bản quyền hoặc kiểu dáng tại nước ngoài, doanh nghiệp Việt Nam có thể bị kiện vi phạm hoặc không thể đưa hàng hóa vào thị trường đó.
- Đánh mất lợi thế cạnh tranh: Trong nền kinh tế tri thức, SHTT là một trong những tài sản giá trị nhất. Việc không làm chủ SHTT khiến doanh nghiệp dễ dàng bị sao chép, đánh mất thị phần.
Nguyên nhân chính của nghịch lý “Made in Vietnam – Owned elsewhere”
- Thiếu nhận thức chiến lược sở hữu trí tuệ: Nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là SME, vẫn xem nhẹ vai trò của SHTT và chưa coi đây là một phần trong chiến lược phát triển dài hạn.
- Chậm trễ trong đăng ký bảo hộ: Thị trường toàn cầu vận hành theo nguyên tắc “ai đăng ký trước, người đó được quyền”. Do đó, sự chần chừ rất dễ khiến doanh nghiệp bị mất quyền ngay cả với sáng tạo của chính mình.
- Thiếu nguồn lực chuyên môn: Việc tiếp cận tư vấn pháp lý chất lượng cao trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, đặc biệt là bảo hộ quốc tế, vẫn là rào cản lớn đối với nhiều doanh nghiệp trong nước.
Giải pháp nào cho doanh nghiệp Việt?
- Xây dựng tư duy làm chủ SHTT ngay từ đầu: Mỗi ý tưởng, mẫu mã, thiết kế cần được xem là một tài sản cần được bảo vệ nghiêm túc.
- Đăng ký SHTT song song trong và ngoài nước: Thông qua các hệ thống quốc tế như WIPO, Madrid, PCT…, doanh nghiệp Việt hoàn toàn có thể bảo vệ tài sản trí tuệ tại thị trường trọng điểm.
- Tận dụng sự hỗ trợ từ các tổ chức chuyên môn: Viện Chống Gian lận Thương mại và Hàng giả, Cục Sở hữu trí tuệ, các trung tâm hỗ trợ pháp lý, quỹ khởi nghiệp… đều đang có các chính sách khuyến khích và hỗ trợ bảo hộ SHTT cho doanh nghiệp.
Kết luận
Trong thời đại mà giá trị không nằm ở sản phẩm, mà ở quyền sở hữu, việc để mất tài sản trí tuệ chính là để mất tương lai. Muốn thương hiệu Việt thực sự “ra biển lớn”, doanh nghiệp Việt không chỉ cần sản xuất tốt, mà còn phải sở hữu và kiểm soát được giá trị sáng tạo của mình.
Mỹ Lâm